Kerst vieren in Zweden zo doen ze dat

Kerst wordt wereldwijd gevierd, maar hoe het gevierd wordt verschilt nogal van land tot land en soms zelfs per streek. Vandaag laat Fenne zien hoe ze Kerst in Zweden viert, nadat ze in 2016 naar het noorden emigreerde.

Kerst wordt wereldwijd gevierd

De Kerstdagen zijn de enige feestdagen die eigenlijk wereldwijd gevierd worden. De invulling ervan verschilt nogal eens. Dat begint al met vreemde kersttradities wereldwijd, waar wij misschien gek van opkijken, maar die in andere landen heel gewoon zijn. Denk daarbij aan een augurk als kerstboom ornament of de Kerstmis heks.

Naast alllerlei vreemde kerstradities heb je ook traditionele kerstmaaltijden. Ook dat verschilt per land. Zelfs onze buurlanden Duitsland en Belgie hebben hele andere tradities wat de maaltijden rond kerst betreft.

Stel je zelf even in het kort voor (wie ben je, waar woon je, wat doe je in je dagelijkse leven)

Ik ben kunstenaar/fotograaf en kom oorspronkelijk uit Antwerpen (België) en woon nu zo’n 5 jaar in midden-Zweden in de provincie Dalarna- ook wel bekend van de Dala-paardjes en de grote mijn waar vroeger de grondstoffen voor de traditionele rode verf geproduceerd werden.

Wanneer ben je geëmigreerd en waarom heb je ervoor gekozen om te emigreren?

In 2015 trok ik voor 62 dagen naar Zweden voor een experiment. In een klein huisje aan een groot meer zonderde ik me af zonder bezoek, internet of telefoon maar met een stapel boeken en tekenmateriaal. Die twee maanden waren niet alleen de basis voor een beeldverhaal dat ik het jaar nadien maakte, maar ook de ervaring die ons deed besluiten de knoop door te hakken en onze koffers te pakken voor een leven dichter bij de natuur.

We droomden ervan om van thuis uit de bossen in de kunnen lopen voor lange wandelingen met de honden, echte koude winters en spetterende zomers aan het water. Met een beetje afstand van ons vroegere drukke leven is ook de liefde voor Antwerpen nog sterker geworden. België blijft een deel van ons en ons leven.

Hoe vier je zelf kerst in het land waar je nu woont? 

Tot 2020 vierden we kerst deels thuis, deels met vrienden en deels via zoom. Onze nieuwe tradities zijn een fijne mix van Belgische en Zweedse gewoontes met hier en daar wat andere invloeden.

Winters in Zweden zijn donker, maar de kans op een witte kerst is groot. Vroeger was mijn kerstgevoel beperkt tot een paar feestjes, nu begint het al in november te kriebelen. Wanneer de dagen korter worden, begin ik vaak al tekeningen te maken op de ramen, hangen we de lichtjes op en verschijnen de sterren in de ramen. Kerstknutsels en cadeautjes kiezen horen nu allemaal bij de aanloop naar de feestdagen.

Qua kerstboom zet ik meestal eentje op die ondertussen waarschijnlijk reeds vintage te noemen is, maar het voordeel is dat ie lekker lang kan blijven staan. Het lentegevoel arriveert namelijk niet vroeg hier. Versiering is vaak zelfgemaakt, gekregen of nostalgie. De grappigste hanger is een kleine puzzel van een utedass- gekregen van vrienden.

Een nieuw geadopteerde gewoonte is het maken van een kerststukje met hyacinten (julgrupp). De bloemen kan je rond de kerstperiode overal vinden, van de supermarkt tot Ikea, en decoratie kan gaan van simpel mos en dennenappels tot linten, gouden appeltjes en meer. Een heerlijke geur verspreid zich dan door heel het huis. Echt een opkikker op donkere dagen.

Een ideale kerst voor mij start met een lange sneeuwwandeling in het bos of over de bevroren meren tot we roze blozende kaken hebben, misschien maken we wel een chocomelk boven een vuurtje of nemen we Lussekatter mee op wandeling. Op kerstavond zijn grote maaltijden zijn niet zo ons ding, maar we zijn verzot op hapjes. Massa’s hapjes. Ovenhapjes, toastjes met beleg, groentesnacks, chips, popcorn en vaak nog wat experimenten die we klaarmaken met kerstmuziek op de achtergrond. ’s Avonds kijken we Home Alone met een glaasje glögg erbij.

Kerstdag gaat van start met warme chocomelk en Jingle Bells, net zoals vroeger toen mijn mama op kerstdag de langverwachte plaat op de speler legde.

Ik denk dat de combinatie van een trager tempo en de winterse duisternis de lokroep van kerst zo sterk maakt. Het in stand houden van oude tradities zorgt voor verbinding met het thuisland, onze roots en jeugdherinneringen, het verzinnen van nieuwe tradities zorgt voor speelsheid en afwisseling. Sinds we hier wonen, merken we dat de natuur bepalend is voor ons ritme. Zowel vieringen van de middernachtzon als kerst, of Valborg zijn ankerpunten in de cyclus die op een stad veel minder invloed heeft maar waaraan wij niet kunnen ontkomen.

Wat zijn de lokale gebruiken rondom kerst?

De kerstperiode gaat in Zweden van start op de eerste advent. Velen halen daarvoor adventskaarsen in huis en en achter bijna alle ramen verschijnen sterren.

Op 13 december markeert Santa Lucia het eerste hoogtepunt. In scholen of kerken zijn er optochten met (meestal) meisjes gekleed in een witte jurk met een rood lint en met een kroon van kaarsen op het hoofd (of in de hand). Los van het oorspronkelijke martelaarsverhaal, ziet men deze viering vooral als het brengen van licht op de donkerste dagen en de terugkeer van het licht. Een typisch baksel op deze dag zijn Lussekatter, een soort van saffraanbroodjes met rozijnen.

Gecharmeerd door het gebruik en de gezelligheid van samen bakken met vrienden, maakten we een Belgische versie met extra kruiden en chocolade.

Tijdens de kerstperiode kan je in de winkels Julmust vinden, een kruidige frisdrank en superpopulair. Veel gezinnen bakken of kopen pepparkakor (koekjes) en maken huisjes (pepparkakshus) die ze versieren met suiker en snoepjes. Heel erg leuk om samen met kinderen te doen!

Net als de sterren, verschijnen er ook overal Jultomtar met een witte baard en grote muts. Men zegt dat zij op kerstavond de pakjes brengen en dat ze op boerderijen wonen waar ze ’s nachts voor de mensen zorgen wanneer ze slapen. Maar men moet ook respect hebben voor deze wezens gezien ze de geest van de voorvaders representeren en stout kunnen worden wanneer men teveel vloekt of dieren niet goed behandelt. Een oud gebruik is speciaal voor hen een kom pap met boter buiten zetten met kerst.

Een traditionele Zweedse kerstmaaltijd is een smorgasbord/Julbord met tal van verschillende gerechten in buffet stijl. De nadruk ligt heel erg op vis en vlees, zowel koud als warm. Met gerechten als in bouillon geweekt brood en varkenspoten, hebben we nog niet de zin gehad om voor een traditionele maaltijd aan te schuiven. In tegenstelling tot de Vlaamse keuken, gebruikt men hier vaak dille in maaltijden (maar ook bv in chips).

Als dessert is een soort rijstpap een grote favoriet en ik heb de indruk dat bijna elk Scandinavisch land zijn eigen recept heeft, maar bijna altijd zit er ergens een amandel verstopt en is er een gelukkige ‘winnaar’. Donald Duck is met kerst de vreemde eend in de bijt. Zoals wij ons elk jaar weer uit pure nostalgie onderdompelen in de wereld van Home Alone, zo kijken de Zweden elk jaar naar Donald Duck (Kalle Anka).

Een gebruik dat we hier en daar spotten maar waarvan ik niet weet hoe het heet, is het uitspreiden van takken van naaldbomen voor de voordeur of op de trappen richting de voordeur. Het lijkt de bedoeling dat je er over loopt, maar verward door wat we zagen, (had er nu iemand zijn kerstboom van de trap laten vallen?) deden we onze uiterste best om er netjes naast te stappen.

In Zweden gooi je de boom niet gewoon buiten na de feestdagen, integendeel. Men maakt er een feest van en dat heet Julgransplundring (13 januari). Zowel bij mensen thuis als op scholen of bedrijven zijn er dan spelletjes, danst men rond de (ondertussen droge boom) en mept men ook het peperkoekenhuis aan diggelen zodat het opgegeten kan worden. Sommige spelletjes worden aanzien als ‘voor kinderen’ maar onze ervaring leert ons dat ook volwassenen er enorm veel plezier aan beleven en het een ideaal moment is om elkaar eens goed te plagen.

Zo liepen wij bijvoorbeeld geblinddoekt door het huis waar men ergens de kerstboom had verstopt. Stiekem wandelen ze dan natuurlijk overal buiten je bereik rond met de boom, loop je overal tegenaan of zetten ze zelfs de voordeur open. Heb je dan toch de boom gevonden (aka kan men het niet meer aan zien om je te zien klungelen) dan krijg je als beloning een snoepje. Wat er na al die spelletjes nog over is van de boom, dat kan dan eindelijk buiten en bewaart men voor Valborg.

Zweedse kerstsymbolen:
– sterren
– hartjes
– julbok (vaak van stro gemaakt)
– jultomte (ook wij hebben eentje aan de deur staan)

Waar zou je het liefst Kerst willen vieren en waarom?

Waar we ook rondzwerven en reizen, met kerst zijn we het liefst thuis/in Zweden. De rustige en gezellige aanpak van de feestdagen ligt ons helemaal en de natuur is nooit ver weg. Gezellig op warme sokken bij vrienden aan tafel, samen cadeautjes open maken en lekker eten, … voor mij is vooral dat samenzijn de essentie van de feestdagen.

Naar de toekomst toe hoop ik natuurlijk dat we ook weer makkelijker met familie en vrienden uit België kunnen vieren. Maar elke locatie met sneeuw, lichtjes en goed gezelschap komt in aanmerking 🙂